Weg met de ‘open keuken’

 

Natuurlijke ventilatie
We kennen het liedje wel; “Hoor de wind waait door de bomen, hier in huis zelfs waait de wind.” Natuurlijke ventilatie ten voeten uit. Maar weinig comfortabel. Om de kamertemperatuur op niveau te houden werd de kolenkachel extra opgepookt en wat jaren later werd de thermostaat wat hoger gezet. Tijdens de eerste oliecrisis bleek hoe kostbaar deze manier van ventileren en stoken was. Dus ging Nederland op kierenjacht. Zonder die ventilatiekieren was weliswaar de tocht en het warmteverlies minder maar vocht werd onvoldoende afgevoerd en hoopte zich in huis op. Dat leidde tot schimmel vorming en uiteindelijk een ongezond binnenklimaat.

Mechanische ventilatiesystemen
Van lieverlede werden de isolatie-eisen verder aangescherpt en kwamen er, noodgedwongen, nieuwe, mechanische, ventilatiesystemen op de markt.
Bij mechanische aanvoer van verse buitenlucht (systeem B) in een of twee vertrekken wordt de binnenlucht in de overige vertrekken door de overdruk die wordt gecreëerd via kieren en luchtlekken naar buiten gedrongen.
Bij de mechanische afvoer van de gebruikte binnenlucht (systeem C) wordt de lucht via een of enkele ruimten (badkamer/keuken) afgezogen, waarna de lucht uit de overige vertrekken via de overdruk via diezelfde ruimten wordt weggetrokken en afgevoerd.

Onderzoek Monicair
Uitgebreid praktijkonderzoek van Monicair heeft aangetoond dat ook bij de mechanische ventilatiesystemen B en C een gezonde binnenlucht onvoldoende is te realiseren laat staan te garanderen (Monicair; een consortium van Leveranciers Ventilatiesystemen, TNO, TU/D, div. adviesbureaus).
Bovendien voeren deze mechanische ventilatie installaties mét de gebruikte binnenlucht ook de warmte af, met extra energiegebruik als gevolg.
Om aan eisen van zowel energieprestatie als luchtkwaliteit te kunnen voldoen moet een moderne ventilatie installatie minimaal beschikken over een warmte-terug-win systeem. (WTW-systeem) Het eerder genoemde onderzoek heeft verder aangetoond dat een goede binnenlucht kwaliteit (800 tot maximaal 1000 ppm CO2) in de verschillende vertrekken alleen mogelijk is wanneer in ieder vertrek zowel tenminste een aanvoer- als een afvoerpunt aanwezig is. (systeem D+)

Sensor gestuurde ventilatie
En dan nog is de kwaliteit van de binnenlucht alleen te garanderen als niet alleen op de CO2 concentratie wordt gestuurd. Een gezonde binnenlucht is alleen te garanderen wanneer deze in ieder vertrek, via metingen met sensoren, zowel CO2 -concentratie, als de relatieve vochtigheid als de temperatuur wordt gestuurd.
Met deze “noodzaak gestuurde ventilatie” hoeft niet, zoals het nu geregeld is, 24/7 alle lucht in het gehele huis permanent te worden vervangen. Alleen in die vertrekken waar een, of een combinatie van de 3 aspecten boven de grenswaarde komt, wordt de lucht zolang ververst, totdat een luchtkwaliteit ver onder de grenswaarden is bereikt. Door te ventileren tot ver onder de grenswaarden wordt voorkomen dat het ventilatiesysteem te frequent aan- en uitschakelt. Op deze wijze ventileren, ventileren waar dat nodig is en zolang dat nodig is, bespaart zowel op de capaciteit, als op de productie uren van de installatie, als op het energiegebruik.

Mechanische filters
Om te voorkomen dat meegevoerde deeltjes uit de “verse buitenlucht” de leidingen van het ventilatiesysteem vervuilen zijn zogenoemde balansventilatiesystemen (systeem D+) standaard uitgevoerd met ten minste grofmazige filters. Om de aanvoer van “schone” verse buitenlucht te garanderen is een combinatie van grofmazige met fijnmazige filters wenselijk. Het gebruik van dergelijke mechanische filtersystemen hebben als nadeel dat zij een drukval veroorzaken waardoor de ventilatoren extra energie gaan gebruiken.

Alternatieve filtersystemen
Er zijn ook alternatieve filtersystemen op de markt die zijn gebaseerd op elektrostatische principes. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen passieve elektrostatisch geladen filters en actieve elektrostatische filtratie.
Bij passieve systemen krijgt het filtratiemateriaal bij de productie een elektrostatische lading mee. Het verschil in lading tussen filtermateriaal en verontreinigingen zorgt voor een beter afvang van kleinere partikels, zonder de daarbij behorende hoge drukval, zoals bij fijnmazige mechanische filters het geval is. Na verloop van tijd loopt de werking en effectiviteit van deze systemen echter aanzienlijk terug en is vervanging van de filters noodzakelijk.
Bij actieve elektrostatische filtratiesystemen ontbreken de mechanische grof- en fijnmazige filters en wordt rechtstreeks aan de vervuilende stoffen in de aangevoerde ‘verse’ buitenlucht een elektrostatische lading gegeven. Deze stand-alone systemen bestaan al lange tijd maar zijn pas recentelijk te koppelen aan balansventilatiesystemen.

Verschil in prestaties
Zijn met mechanische filters verontreinigingen tot ongeveer 7 micron af te vangen, met elektrostatische filtersystemen zijn nagenoeg alle deeltjes van 0,1 micron en ook veel vervuilende deeltjes vanaf 0,01 micron uit de lucht te verwijderen. Dat betekent dat huisstofmijt, bacteriën, aerosolen, pollen en vliegas geen kans meer krijgen en ook virussen en minieme in de lucht zwevende oliepartikels en vooral fijnstof uit de aangevoerde lucht worden weggezuiverd.

Koken en Fijnstof
Uit onderzoek van TNO en de TU/D, dat nog steeds loopt, is gebleken dat bij koken en vooral bij braden en bakken (vlees, vis, aardappelen, ei etc.) veel fijnstof in de woning terecht komt. De hoeveelheid is zo groot dat de advieswaarde van de WHO voor de maximale concentratie fijnstof met een factor van meer dan 60 wordt overschreden.  Erger is dat deze fijnstof, als minieme partikels uit het bakvet, nog uren in de lucht in de woning blijft hangen. Met het ventilatiesysteem op de hoogste stand duurt het dan nog ruim 3 uur, voordat meer dan 95% van die fijnstof uit de woonkamer is verdwenen.

De recirculatieafzuigkap
Vaak wordt de recirculatiekap gekozen omdat daarmee “de warmte niet verloren gaat”.
Bij veel mensen is onbekend dat een recirculatieafzuigkap wel de geur maar niet de verbrandingsgassen afvangt. Bij koken op aardgas heeft dit extra negatieve effecten omdat ook de stikstofdioxide (NO2) weer de woning wordt ingeblazen. Ook bij elektrisch koken biedt de recirculatiekap geen soelaas; de filters van dat soort afzuigkappen vangen beperkt fijnstof af en blazen vocht en fijnstofdeeltjes weer de ruimte in.
In principe presteert een afzuigkap, van voldoende afmetingen (groter dan de kookplaat)  en met voldoende vermogen (minimaal 300 m3/uur tot 600 m3/uur), alleen goed als de afgezogen lucht met hoge snelheid, rechtstreeks, via een leiding (Ø 150 mm) liefst zonder bochten, naar buiten wordt afgevoerd. Er komt dan vrijwel geen fijnstof in de ruimte en de afzuigkap hoeft dan alleen tijdens het koken en bakken aan te staan.

Niets nieuws onder de zon
De Building Science Corporation vergeleek al in 2013 verschillende uitvoeringen van gebalanceerde ventilatiesystemen met elkaar. In het rapport wordt het afvoeren van kook- en baklucht uit de keuken via het ventilatiesysteem absoluut afgeraden. Gesteld wordt dat voor een goed werkend, energie efficiënt, gebalanceerd ventilatiesysteem, extra en aparte afzuigsystemen in keuken en badkamer noodzakelijk zijn. De gebruikte vervuilde lucht uit die ruimten (fijnstof en vochtlast) voeren die systemen rechtstreeks naar buiten af. Deze keuze is gebaseerd op het bereiken van gezonde binnenlucht en vanwege de eisen die de ventilator stelt en om vervuiling van de warmtewisselaar en de leidingen te voorkomen. Voor de badkamer gelden soortgelijke overwegingen maar dan gebaseerd op de vochtlast en condensatieproblemen.

Risico’s fijnstof
Fijnstof heeft forse gezondheidsrisico’s. Gebleken is dat er, zeker op langere termijn, een rechtstreeks verband bestaat tussen fijnstof (PM) en het sterfterisico onder andere door hart- en vaatziekten. Ultrafijn stof (PNC) dat ook bij bakken en koken vrijkomt gaat via de longen naar de bloedbaan en kan daar voor ontstekingsreacties en bloedstolsels zorgen. Onlangs is gestart met een onderzoek naar de gezondheidseffecten van ultrafijnstof bij kinderen nabij Schiphol.
Zie animatiefilmpje op: https://nos.nl/artikel/2207573-kinderen-bij-schiphol-onderzocht-op-gezondheidseffecten-ultra-fijnstof.html

 

Conclusies

  1. Een goede luchtkwaliteit in verblijfsruimtes is niet gegarandeerd zelfs niet als wordt voldaan aan de huidige wet- en regelgeving.
  2. De wet- en regelgeving inzake ventilatie systemen moet op korte termijn worden aangepast en aangescherpt zodat zowel bij nieuwbouw als renovatie verplicht wordt gesteld:
    1. een balansventilatiesysteem met WTW
    2. per vertrek aanvoer van verse lucht en afvoer van gebruikte lucht
    3. per vertrek via sensoren CO2, relatieve vochtigheid als temperatuur sturen
    4. een ‘passief elektrostatisch filter’ onderdeel vormt van het ventilatiesysteem
    5. in keuken de lucht van afzuigkap rechtstreeks naar buiten wordt afgevoerd
    6. in badkamer de vochtige lucht rechtstreeks naar buiten wordt afgevoerd.
  3. Het onderzoek van Monicair-consortium geeft aan dat een gezond binnenklimaat alleen is te garanderen wanneer een balansventilatiesysteem met WTW is geïnstalleerd en ieder vertrek beschikt over zowel aanvoer van verse lucht als afvoer van gebruikte lucht.
  4. Met “noodzaak gestuurde ventilatie”, door via metingen met sensoren, zowel CO2 -concentratie, als de relatieve vochtigheid als de temperatuur computer geregeld automatisch bij te sturen, hoeft alleen in die vertrekken waar de grenswaarden worden overschreden de lucht te worden ververst.
  5. Het aanbrengen van een additioneel ‘passief elektrostatisch filtersysteem’ is, zeker in gebieden met hoge concentraties fijnstof voor een gezonde binnenlucht noodzakelijk.
  6. Om vervuiling te voorkomen en ter bescherming van de warmtewisselaar dient zowel de aangevoerde als de afgevoerde lucht gefilterd te worden.
  7. In keuken en badkamer is een separate afzuiging en directe afvoer naar buiten noodzakelijk.
  8. De verkoop en het gebruik van de recirculatieafzuigkap moeten met het oog op de binnenlucht kwaliteit op korte termijn worden gestaakt respectievelijk uitgefaseerd.
  9. Bij nieuwbouw mag een ‘open keuken’ slechts worden gerealiseerd wanneer het ventilatiesysteem voldoet aan de hoogste eisen en de lucht van de afzuigkap rechtstreeks naar buiten wordt afgevoerd.